همانطور که برای سنجش عیار طلا آن را محک می زنند و نمی توان با چشم، عیار آن را با اطمینان بیان نمود، شناسایی سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی هم نیازمند آزمایشات بسیار دقیق بوده تا بتوان آن را تعیین هویت نموده و پس از آن نسبت به ارزشگزاری آن اقدام نمود.
این علم توضیح می دهد که کانی های موجود در سراسر دنیا باید دارای ویژگی های خاصی باشند تا جزو سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی قرار گیرد. این ویژگی ها عبارتند از:
• کمیابی
• زیبایی
• استقامت

در صورتیکه کانی دارای این ویژگی ها باشد می تواند به عنوان گوهرشناخته شده و در بازارهای جواهرات استفاده شود. از این رو هر کانی بی رنگ و یا سبز رنگی نمی تواند الماس یا زمرد با کیفیتی باشد.
گوهر شناسی این سه فاکتور را بدین صورت تعریف می کند:

کمیابی: گوهر هایی که در اکثر نقاط دنیا با کیفیت های متفاوتی یافت می شوند همانند کوارتز و عقیق که جزو سنگ های نیمه قیمتی به شمار می روند. از سوی دیگر گوهر هایی که در برخی از نقاط دنیا یافت می شوند همانند یاقوت، زمرد و الماس که می تواند جزو سنگ های قیمتی محسوب شوند.

زیبایی: یکی از مهمترین فاکتور های گوهر زیبایی آن ها است که به عواملی همچون رنگ، شفافیت، جلا، براقی، پدیده و نقوش زیبا سنجیده می شود و یا حتی دارای ناخالصی های زیبایی باشد.

استقامت: به طور کلی سنگ ها (گوهر یا کانی های معدنی) اجسامی سفت و محکم هستند و ماندگاری همیشگی آن ها از دلایلی است که باعث می شود در بین زیورآلات از جایگاه خاصی برخوردار باشند. اما در گوهر شناسی این استقامت به عواملی همچون سختی، سفتی و مقاومت گوهر نسبت به مواد شیمیایی، حرارت و نور بستگی دارد. همانند مروارید که نسبت به مواد شیمیایی و کونزایت که نسبت به نور حساس هستند.

نکته مهمی که حائز اهمیت است تأکید گوهر شناسی بر روی فاکتور سختی است. گوهر شناسی توضیح می دهد که بر خلاف تصور عام مردم و حتی خریداران و فروشندگان سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی مبنی بر شناسایی گوهر ها بر اساس سختی، تنها فاکتوری که در آزمایشات دقیق گوهر شناسی در نظر گرفته نمی شود، سختی است. سختی مقاومت سنگ در برابر خراش است. با وجود حدود سه هزار کانی موجود در دنیا و تنها داشتن 10 رقم درجه بندی سختی می توان برای هر عدد سختی، 300 کانی را تعیین نمود. از سوی دیگر سنگ های مصنوعی ساخته شده در لابراتوار دارای همان مقدار سختی نمونه طبیعی خود هستند. در نتیجه نمی توان از سختی به عنوان آزمایشی دقیق استفاده کرد. در حالیکه کانی شناسان برای سنگ هایی که از معادن استخراج می شود از این آزمایش استفاده می کنند که تنها راه تشخیص سختی آن کشیدن کانی با سختی مشخص بر روی کانی با سختی نا مشخص است ولی آیا می توان بر روی گوهری قیمتی و یا حتی نیمه قیمتی خراش ایجاد کرد؟ این آزمایش، تخریبی بوده و می تواند حتی به گوهر مورد آزمایش صدمه بزند و این موضوع به هیچ وجه در علم گوهرشناسی قابل قبول نخواهد بود. از این رو چنانچه سختی سنگ هم مشخص شود احتمال اینکه کانی های طبیعی دیگری هم دارای همان سختی بوده، بسیار زیاد است و از طرف دیگر احتمال آن وجود دارد که گوهر از نمونه مصنوعی باشد. بنابراین اگر چه سختی یک آزمایش بین المللی است ولی نتیجه آن ، سنگ را شناسایی نمی کند. به همین دلیل آزمایشات بسیار علمی تر و دقیق تری وجود دارد که به کمک دستگاه های گوهرشناسی اثبات می کند که گوهر مورد نظر چه سنگی بوده و آیا طبیعی ، مصنوعی، بدلی و یا بهسازی شده است و در انتها سختی آن هم مشخص می شود.