اگر چه در زمان های طولانی طلا و سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی به عنوان زیورآلات و تجارت در کشورمان مورد استقبال بوده ولی با پیشرفت های روز افزون تکنولوژی و توسعه آن در این صنعت، شاهد گسترش آن به صورت علمی و تخصصی در کشورمان هستیم، سرزمینی که با دارا بودن برخی معادن سنگ های قیمتی همچون فیروزه و مروارید های خلیج فارس و گنجینه ارزشمند از جواهرات ملی همواره مورد توجه بوده است و می تواند پشتوانه ارزی نیز به شمار رود.
از آنجاییکه در کشورمان از گذشته در این صنعت به شیوه ای کاملاً سنتی عمل شده ولی امروزه با پیشرفت های انکار ناپذیر تکنولوژی ساخت سنگ های مصنوعی و بهسازی شده مواجه هستیم که دیگر عمل کردن به شیوه سنتی می تواند بسیار مشکل ساز باشد. در سوی دیگر در این بین افراد با تجربه ای که سالیان متمادی است در این صنعت فعالیت دارند، اساتید و بزرگان این عرصه محسوب شده و نباید از این نکته غافل بود که همیشه تجربه در کنار علم ارزشمند بوده و بالعکس اگر شخصی فقط به صورت علمی در این رشته فعال باشد، اما تجربه کافی نداشته باشد نمی تواند موفق باشد.

با توجه به استقبال بسیار زیاد مردمان کشورهای مختلف با فرهنگ های متفاوت از گوهر های قیمتی و نیمه قیمتی، نداشتن اطلاعات کافی در این رشته نه تنها در ایران بلکه در سایر کشور های دنیا و همچنین کاهش منابع طبیعی سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی، بستری مناسب برای ورود نمونه های شبه گوهر ها و گوهر های مصنوعی فراهم شده است. نمونه هایی که در مقایسه با نمونه های مشابه طبیعی خود از ارزش و قیمت بسیار کمتری برخوردارند.
شبه گوهرها و سنگ های مصنوعی با هدف افزایش توان خرید برای تمامی قشرهای مختلف جامعه عرضه شد تا هر فردی با داشتن هر بودجه و توان مالی بتواند از شبه جواهرات و زیبایی منحصر به فرد آنها استفاده نماید ولی به مرور زمان این عرصه مورد سوءاستفاده برخی قرار گرفت و در بسیاری موارد شبه گوهر ها و سنگ های مصنوعی و یا بهسازی شده به جای نمونه طبیعی با قیمت های بالایی به فروش می رسند.
شبه گوهر (Imitation) (گوهرهایی که تنها از نظر ظاهری شبیه نمونه های طبیعی هستند)، سنگ های مصنوعی (Synthetic) (دارای خواص فیزیکی و شیمیایی مشابه نمونه طبیعی در لابراتوار ها توسط انسان ساخته می شوند) و حتی نمونه های طبیعی که مورد فرآیند بهسازی استقامت، رنگ و شفافیت قرار گرفته اند در بازارهای جهانی جواهرات به ویژه در بازارهای داخلی به چشم می خورند که حتی با تجربه ترین افراد نیز در شناسایی آنها با مشکل مواجه اند.

از این رو در طی سالیان اخیر علمی تحت عنوان علم گوهرشناسی (Gemology) پایه گذاری شده است که شاخه ای جداگانه از علوم زمین شناسی و معدن بوده و به صورت بسیار دقیق تر به بررسی نحوه تشکیل نمونه های شبه گوهرها، گوهر های مصنوعی و نمونه های بهسازی شده و همچنین درجه بندی نمونه های طبیعی می پردازد. افراد آموزش دیده این علم به عنوان کارشناس گوهرشناسی (Gemologist) خوانده شده و باید بتواند در قدم اول نمونه های طبیعی را از نمونه های بدلی، مصنوعی و بهسازی تشخیص داده و در قدم دوم به درجه بندی نمونه های طبیعی بپردازد. این نکته حائز اهمیت است که هر فردی که در زمینه خرید و فروش جواهرات فعالیت دارد لازم است که با این علوم آشنایی کامل داشته باشد و صرفاً به دلیل فروشنده بودن جواهرات نمی توان وی را گوهرشناس نامید.

همانطور که برای سنجش عیار طلا آن را محک می زنند و نمی توان با چشم، عیار آن را با اطمینان بیان نمود، شناسایی سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی هم نیازمند آزمایشات بسیار دقیق بوده تا بتوان آن را تعیین هویت نموده و پس از آن نسبت به ارزشگزاری آن اقدام نمود.
این علم توضیح می دهد که کانی های موجود در سراسر دنیا باید دارای ویژگی های خاصی باشند تا جزو سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی قرار گیرد. این ویژگی ها عبارتند از:
• کمیابی
• زیبایی
• استقامت

در صورتیکه کانی دارای این ویژگی ها باشد می تواند به عنوان گوهرشناخته شده و در بازارهای جواهرات استفاده شود. از این رو هر کانی بی رنگ و یا سبز رنگی نمی تواند الماس یا زمرد با کیفیتی باشد.
گوهر شناسی این سه فاکتور را بدین صورت تعریف می کند:

کمیابی: گوهر هایی که در اکثر نقاط دنیا با کیفیت های متفاوتی یافت می شوند همانند کوارتز و عقیق که جزو سنگ های نیمه قیمتی به شمار می روند. از سوی دیگر گوهر هایی که در برخی از نقاط دنیا یافت می شوند همانند یاقوت، زمرد و الماس که می تواند جزو سنگ های قیمتی محسوب شوند.

زیبایی: یکی از مهمترین فاکتور های گوهر زیبایی آن ها است که به عواملی همچون رنگ، شفافیت، جلا، براقی، پدیده و نقوش زیبا سنجیده می شود و یا حتی دارای ناخالصی های زیبایی باشد.

استقامت: به طور کلی سنگ ها (گوهر یا کانی های معدنی) اجسامی سفت و محکم هستند و ماندگاری همیشگی آن ها از دلایلی است که باعث می شود در بین زیورآلات از جایگاه خاصی برخوردار باشند. اما در گوهر شناسی این استقامت به عواملی همچون سختی، سفتی و مقاومت گوهر نسبت به مواد شیمیایی، حرارت و نور بستگی دارد. همانند مروارید که نسبت به مواد شیمیایی و کونزایت که نسبت به نور حساس هستند.

نکته مهمی که حائز اهمیت است تأکید گوهر شناسی بر روی فاکتور سختی است. گوهر شناسی توضیح می دهد که بر خلاف تصور عام مردم و حتی خریداران و فروشندگان سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی مبنی بر شناسایی گوهر ها بر اساس سختی، تنها فاکتوری که در آزمایشات دقیق گوهر شناسی در نظر گرفته نمی شود، سختی است. سختی مقاومت سنگ در برابر خراش است. با وجود حدود سه هزار کانی موجود در دنیا و تنها داشتن 10 رقم درجه بندی سختی می توان برای هر عدد سختی، 300 کانی را تعیین نمود. از سوی دیگر سنگ های مصنوعی ساخته شده در لابراتوار دارای همان مقدار سختی نمونه طبیعی خود هستند. در نتیجه نمی توان از سختی به عنوان آزمایشی دقیق استفاده کرد. در حالیکه کانی شناسان برای سنگ هایی که از معادن استخراج می شود از این آزمایش استفاده می کنند که تنها راه تشخیص سختی آن کشیدن کانی با سختی مشخص بر روی کانی با سختی نا مشخص است ولی آیا می توان بر روی گوهری قیمتی و یا حتی نیمه قیمتی خراش ایجاد کرد؟ این آزمایش، تخریبی بوده و می تواند حتی به گوهر مورد آزمایش صدمه بزند و این موضوع به هیچ وجه در علم گوهرشناسی قابل قبول نخواهد بود. از این رو چنانچه سختی سنگ هم مشخص شود احتمال اینکه کانی های طبیعی دیگری هم دارای همان سختی بوده، بسیار زیاد است و از طرف دیگر احتمال آن وجود دارد که گوهر از نمونه مصنوعی باشد. بنابراین اگر چه سختی یک آزمایش بین المللی است ولی نتیجه آن ، سنگ را شناسایی نمی کند. به همین دلیل آزمایشات بسیار علمی تر و دقیق تری وجود دارد که به کمک دستگاه های گوهرشناسی اثبات می کند که گوهر مورد نظر چه سنگی بوده و آیا طبیعی ، مصنوعی، بدلی و یا بهسازی شده است و در انتها سختی آن هم مشخص می شود.