مهندس فرهاد زندي فارغ التحصيل مهندسي جواهرسازي و گوهر شناسي از دانشگاه جورج براون کانادا،Gem-A انگلستان، GIA و ISG آمريکا
در علم گوهر شناسي به معني مقاومت يک جسم در برابر خراش و يا تراش را سختي مي گويند. هر کاني داراي سختي ثابت و مختص به خود مي باشد. عواملي در سختي سنگ تأثير گذار هستند که مي توان به تراکم اتمي، نوع عناصر در ترکيب شيميايي، ساختمان کريستالي و نوع پيوند اتم ها (Covalent، Ionic) اشاره نمود.
روش آزمايش سختي توسط کاني شناسي به نام Friedrich Mohs در سال 1812 ابداع شد. وي 10 نمونه کاني را از بالاترين و پايين ترين سختي انتخاب و آن ها را از 1 تا 10 درجه بندي کرده و در قالب جدولي معرفي نمود:
روش آزمايش سختي توسط کاني شناسي به نام Friedrich Mohs در سال 1812 ابداع شد. وي 10 نمونه کاني را از بالاترين و پايين ترين سختي انتخاب و آن ها را از 1 تا 10 درجه بندي کرده و در قالب جدولي معرفي نمود:
| درجه سختي | نام کاني | نسبت سختي |
| 1 | Talc | 0/03 |
| 2 | Gypsum | 1/25 |
| 3 | Calcite | 4/5 |
| 4 | Fluorite | 5 |
| 5 | Apatite | 6/5 |
| 6 | Orthoclase | 37 |
| 7 | Quartz | 120 |
| 8 | Topaz | 175 |
| 9 | Corundum | 1000 |
| 10 | Diamond | 140000 |
Talc
Gypsum
Calcite
Fluorite
Apatite
Orthoclase
Quartz
Topaz
Corundum
Diamondدر اين جدول بين المللي سختي بين 1 و 2 سنگ هاي نرم، سختي 3 تا 6 سنگ هاي متوسط تا سخت و سختي 7 تا 10 جزو سنگ هاي سخت قرار مي گيرند.
البته در اين ميان استثناهايي نيز وجود دارد. براي مثال سنگ Kyanite داراي دو سختي متفاوت است. بدين معني که در جهت طولي داراي سختي 4/5 و در جهت عرضي داراي سختي 6 تا 7 مي باشد.
آزمايش سختي:
در طبيعت حدود سه هزار کاني وجود دارد که سختي آنها بين 1 تا 10 طبقه بندي شده است.
تنها روش جهت تعيين سختي يک کريستال اين است که قطعه کريستالي با سختي مشخص بر روي کريستال ناشناخته کشيده مي شود. چنانچه بر روي کريستال ناشناخته خش ايجاد کرد مي توان نتيجه گرفت که کاني ناشناخته داراي مقدار سختي مساوي و يا کمتر از کريستال شناخته شده با سختي مشخص است.
اعداد سختي گوياي يک نسبت هستند و دقيقاً نمي توان تعيين کرد که سنگي با سختي 6 چند برابر سختر از سنگي با سختي 4 است.
کاني شناسان براي شناسايي کاني خود از اين آزمايش استفاده مي کنند اما در علوم گوهرشناسي اين آزمايش تخريبي بوده و مي تواند باعث به وجود آوردن خش بر روي سنگ قيمتي صيقل خورده شده و يا حتي آن را بشکند.
همانطور که گفته شد، اين آزمايش جهت شناسايي سنگ انجام مي شود اما به دليل تخريبي بودن به هيچ وجه در علم گوهر شناسي از آن استفاده نمي شود. يکي از تفاوت هاي اساسي بين گوهر شناس و کاني شناس در انجام چنين آزمايشي است. زيرا گوهر شناسان با استناد به نتيجه ديگر آزمايشات غير تخريبي به راحتي سنگ مورد نظر را شناسايي کرده و با تشخيص سنگ مورد نظر، سختي آن را نيز مشخص مي کنند. اما بر اساس باورهاي قديمي که در بين مردم وجود دارد، تنها فاکتور براي شناسايي سنگ سختي آن است، با وجود شناسايي سنگ از سوي گوهر شناس، خواستار سختي آن هستند که تنها راه مشخص نمودن آن انجام آزمايش تخريبي بر روي آن است که به هيچ وجه منطقي به نظر نمي رسد و قطعاً دارنده سنگ هم تمايلي به انجام چنين آزمايشي نخواهد داشت.
به طور خلاصه اگر چه سختي يک آزمايش بين المللي است، ولي نمي تواند آزمايش دقيقي براي شناسايي سنگ باشد. همانطور که گفته شد، براي 3 هزار کاني تنها 10 درجه سختي معرفي شده است، چنانچه سختي سنگ هم مشخص شود احتمال اينکه کاني هاي ديگري هم داراي همان سختي مشابه باشد بسيار زياد است.از سوي ديگر نمونه هاي مصنوعي ساخته شده در آزمايشگاه ها هم داراي همان مقدار سختي نمونه طبيعي خود هستند، در نتيجه سختي عددي دقيق نبوده و نمي توان به تنهايي به آن تکيه کرد. علاوه براين يک گوهر شناس نه تنها بدون آزمايش تخريبي سنگ مورد نظر را شناسايي مي کند بلکه نوع طبيعي، مصنوعي و بهسازي شده آن را هم مشخص مي کند که امروزه يکي از مهمترين مباحث در علم گوهر شناسي به شمار مي روند.
لازم به ذکر است که تنها وسیله ای که برای درجه بندی سختی از آن استفاده می شود، مداد هایی است که کانی های ذکر شده در جدول سختی در نوک آنها قرار گرفته که با کشیدن آنها بر روی کانی با سختی نامشخص، حدود سختی آن را تعیین می گردد.
البته در اين ميان استثناهايي نيز وجود دارد. براي مثال سنگ Kyanite داراي دو سختي متفاوت است. بدين معني که در جهت طولي داراي سختي 4/5 و در جهت عرضي داراي سختي 6 تا 7 مي باشد.
آزمايش سختي:
در طبيعت حدود سه هزار کاني وجود دارد که سختي آنها بين 1 تا 10 طبقه بندي شده است.
تنها روش جهت تعيين سختي يک کريستال اين است که قطعه کريستالي با سختي مشخص بر روي کريستال ناشناخته کشيده مي شود. چنانچه بر روي کريستال ناشناخته خش ايجاد کرد مي توان نتيجه گرفت که کاني ناشناخته داراي مقدار سختي مساوي و يا کمتر از کريستال شناخته شده با سختي مشخص است.
اعداد سختي گوياي يک نسبت هستند و دقيقاً نمي توان تعيين کرد که سنگي با سختي 6 چند برابر سختر از سنگي با سختي 4 است.
کاني شناسان براي شناسايي کاني خود از اين آزمايش استفاده مي کنند اما در علوم گوهرشناسي اين آزمايش تخريبي بوده و مي تواند باعث به وجود آوردن خش بر روي سنگ قيمتي صيقل خورده شده و يا حتي آن را بشکند.
همانطور که گفته شد، اين آزمايش جهت شناسايي سنگ انجام مي شود اما به دليل تخريبي بودن به هيچ وجه در علم گوهر شناسي از آن استفاده نمي شود. يکي از تفاوت هاي اساسي بين گوهر شناس و کاني شناس در انجام چنين آزمايشي است. زيرا گوهر شناسان با استناد به نتيجه ديگر آزمايشات غير تخريبي به راحتي سنگ مورد نظر را شناسايي کرده و با تشخيص سنگ مورد نظر، سختي آن را نيز مشخص مي کنند. اما بر اساس باورهاي قديمي که در بين مردم وجود دارد، تنها فاکتور براي شناسايي سنگ سختي آن است، با وجود شناسايي سنگ از سوي گوهر شناس، خواستار سختي آن هستند که تنها راه مشخص نمودن آن انجام آزمايش تخريبي بر روي آن است که به هيچ وجه منطقي به نظر نمي رسد و قطعاً دارنده سنگ هم تمايلي به انجام چنين آزمايشي نخواهد داشت.
به طور خلاصه اگر چه سختي يک آزمايش بين المللي است، ولي نمي تواند آزمايش دقيقي براي شناسايي سنگ باشد. همانطور که گفته شد، براي 3 هزار کاني تنها 10 درجه سختي معرفي شده است، چنانچه سختي سنگ هم مشخص شود احتمال اينکه کاني هاي ديگري هم داراي همان سختي مشابه باشد بسيار زياد است.از سوي ديگر نمونه هاي مصنوعي ساخته شده در آزمايشگاه ها هم داراي همان مقدار سختي نمونه طبيعي خود هستند، در نتيجه سختي عددي دقيق نبوده و نمي توان به تنهايي به آن تکيه کرد. علاوه براين يک گوهر شناس نه تنها بدون آزمايش تخريبي سنگ مورد نظر را شناسايي مي کند بلکه نوع طبيعي، مصنوعي و بهسازي شده آن را هم مشخص مي کند که امروزه يکي از مهمترين مباحث در علم گوهر شناسي به شمار مي روند.
لازم به ذکر است که تنها وسیله ای که برای درجه بندی سختی از آن استفاده می شود، مداد هایی است که کانی های ذکر شده در جدول سختی در نوک آنها قرار گرفته که با کشیدن آنها بر روی کانی با سختی نامشخص، حدود سختی آن را تعیین می گردد.
